Chính phủ Australia bồi thường 475 triệu đô la cho các nạn nhân Robodebt

Tin vui cho hàng trăm ngàn người dân Australia, đặc biệt là những người đã từng là nạn nhân của chương trình Robodebt đầy tai tiếng! Mới đây, Chính phủ liên bang Australia đã đi đến một thỏa thuận lịch sử, đồng ý chi trả 475 triệu đô la Úc tiền bồi thường cho gần 450.000 người đã bị ảnh hưởng nặng nề bởi chương trình mà chính họ thừa nhận là “bất hợp pháp và vô đạo đức”.

Đây được xem là một bước đi quan trọng nhằm khắc phục những tổn thương sâu sắc mà chương trình này đã gây ra, khép lại một chương đen tối trong lịch sử quản trị công của Úc. Cùng Báo Người Việt Tại Úc tìm hiểu rõ hơn về câu chuyện này nhé.

Robodebt là gì và tại sao nó lại bị gọi là 'thô thiển và tàn nhẫn'?

Ra mắt vào năm 2015, Robodebt được chính phủ lúc bấy giờ quảng bá là một công cụ công nghệ cao, hiệu quả để truy tìm những trường hợp gian lận trợ cấp xã hội. Về lý thuyết, ý tưởng này có vẻ hợp lý: hệ thống sẽ tự động đối chiếu dữ liệu thu nhập hàng năm từ Sở Thuế vụ Úc (ATO) với các khoản thanh toán trợ cấp theo từng hai tuần của Centrelink.

Tuy nhiên, vấn đề chí mạng của Robodebt nằm ở chính thuật toán của nó. Thay vì đối chiếu thu nhập thực tế trong từng kỳ nhận trợ cấp, hệ thống lại lấy tổng thu nhập cả năm của một người rồi chia trung bình cho 26 kỳ (tương đương 26 lần nhận trợ cấp trong năm). Cách tính toán “thô thiển” này đã tạo ra hàng loạt các khoản nợ “ma”.

Ví dụ dễ hiểu: Một sinh viên có thể đi làm thêm rất nhiều trong kỳ nghỉ hè (3 tháng) và không đi làm trong thời gian học còn lại. Robodebt sẽ lấy tổng thu nhập đó chia đều cho cả năm, và cho rằng sinh viên này có thu nhập ổn định mỗi hai tuần. Hệ quả là hệ thống sẽ gửi thông báo đòi nợ cho những kỳ mà họ thực sự không có thu nhập và hoàn toàn đủ điều kiện nhận trợ cấp.

Ảnh minh họa: Hệ thống Robodebt tự động đối chiếu dữ liệu của Centrelink và Sở Thuế vụ Úc

Hậu quả thật khủng khiếp. Có khoảng 443.000 người đã bị truy đòi sai các khoản nợ với tổng giá trị lên đến 1,7 tỷ đô la Úc. Nhưng những con số này không thể nói hết được nỗi đau của con người. Hàng ngàn người đã phải sống trong lo âu, căng thẳng và sợ hãi khi bất ngờ nhận được giấy báo nợ từ chính phủ. Nhiều người không có khả năng tài chính để trả, cảm thấy bất lực và tuyệt vọng. Một cuộc điều tra của Ủy ban Hoàng gia đã chỉ ra rằng chương trình này là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến ít nhất 3 vụ tự tử và có thể còn nhiều hơn nữa.

Chính Ủy ban Hoàng gia đã gọi Robodebt là “một cơ chế thô thiển, tàn nhẫn, không công bằng và bất hợp pháp,” và là “một sự thất bại tốn kém của quản trị công, cả về phương diện con người và kinh tế.”

Hành trình đòi lại công lý và khoản bồi thường lịch sử

Cuộc chiến pháp lý chống lại Robodebt là một hành trình dài và đầy cam go, được dẫn dắt bởi hãng luật sư Gordon Legal qua một vụ kiện tập thể (class action). Bước ngoặt đầu tiên đến vào năm 2019 khi Tòa án Liên bang chính thức tuyên bố chương trình này là bất hợp pháp.

Vào năm 2020, dưới thời chính phủ cựu Thủ tướng Scott Morrison, một thỏa thuận trị giá 112 triệu đô la đã được đưa ra. Tuy nhiên, số tiền này chỉ dùng để hoàn trả tiền lãi cho những khoản nợ bị thu sai, chứ không hề đả động đến việc bồi thường cho những tổn thất về tinh thần, sức khỏe và tài chính mà các nạn nhân phải gánh chịu. Theo tính toán, với thỏa thuận này, gần một nửa số nạn nhân sẽ chỉ nhận được chưa tới 100 đô la.

Không chấp nhận sự bất công này, cuộc đấu tranh vẫn tiếp diễn. Và cuối cùng, chính phủ mới của Thủ tướng Anthony Albanese đã quyết định không kháng cáo và đi đến một thỏa thuận cuối cùng, công bằng hơn.

Tổng chưởng lý Michelle Rowland đã phát biểu: “Việc giải quyết yêu cầu bồi thường này là điều đúng đắn và công bằng cần làm. Thỏa thuận ngày hôm nay thể hiện cam kết của chính phủ trong việc giải quyết những tác hại gây ra cho hàng trăm nghìn người Úc dễ bị tổn thương bởi chương trình Robodebt tai hại của chính phủ tiền nhiệm.”

Gói bồi thường mới bao gồm:

• 475 triệu đô la tiền bồi thường trực tiếp cho các nạn nhân.
• Khoảng 13 triệu đô la cho chi phí pháp lý.
• Lên đến 60 triệu đô la cho chi phí quản lý việc chi trả bồi thường.

Tổng cộng, sai lầm mang tên Robodebt đã khiến ngân sách nhà nước tiêu tốn khoảng 2,4 tỷ đô la, bao gồm việc xóa nợ, hoàn trả các khoản đã thu và các gói bồi thường. Hiện tại, Ủy ban Chống tham nhũng Quốc gia (NACC) cũng đang tiến hành điều tra sáu quan chức nhà nước có liên quan đến việc triển khai chương trình này.

Nạn nhân cần làm gì để nhận tiền bồi thường?

Đây là thông tin quan trọng nhất cho những ai nằm trong nhóm nạn nhân của Robodebt. Theo thông báo, hầu hết mọi người không cần phải làm gì thêm để đăng ký nhận bồi thường. Quá trình này sẽ được thực hiện tự động.

Điều duy nhất bạn cần làm là đảm bảo rằng thông tin liên lạc của mình (địa chỉ, email, số điện thoại) trên hệ thống của Centrelink (thông qua tài khoản myGov) là chính xác và cập nhật nhất để họ có thể liên hệ khi cần thiết.

Thỏa thuận này vẫn cần sự phê duyệt cuối cùng từ Tòa án Liên bang trước khi việc chi trả có thể bắt đầu.

Hỗ trợ và thảo luận cộng đồng

Vụ việc Robodebt đã gây ra những tổn thương tâm lý không nhỏ. Nếu bạn hoặc người quen cảm thấy căng thẳng hay cần được hỗ trợ, đừng ngần ngại liên hệ với các tổ chức chuyên nghiệp:

• Lifeline: 13 11 14 hoặc truy cập lifeline.org.au
• Beyond Blue: 1300 22 4636 hoặc truy cập beyondblue.org.au

Bạn cũng có thể tham gia thảo luận, chia sẻ kinh nghiệm và cập nhật thông tin cùng cộng đồng người Việt tại Úc qua nhóm Người Việt Tại Úc - Nguoiviettaiuc.Com. Việc chia sẻ câu chuyện của mình đôi khi cũng là một cách để giải tỏa và cảm thấy được kết nối.

Sự kết thúc của vụ kiện Robodebt không chỉ là một chiến thắng về mặt tài chính, mà còn là một lời khẳng định mạnh mẽ về công lý và trách nhiệm giải trình của chính phủ. Đây là một bài học đắt giá về việc không thể mù quáng tin vào công nghệ mà bỏ qua yếu tố con người.